Дэмбээ мэдэх үү хө

За ойрд гадаа дулаараад зуны урь аль хэдийнээ орсон тул ямар нэгэн бичлэг оруулахгүй өнгөрөөвөл алдас ч болох юм шиг гээлүү.
Нээрэн зун хурдан болоосой хөдөө очиж сайхан дэмбээдэх юмсан гэсэн. Дэмбээдэх гэснээс би ч сайн дэмбээ мэдэхгүй л дээ. Тэгэхдээ манай аав гэж ёстой мундаг дэмбээчин хүн байдаг юм. Бага байхад хөдөө зусдаг байсан өвөө эмээ дээрээ их очдог хүүхэд байлаа. Тэгээд л хот айлын ах эгч нар орой үдэш цугларч байгаад л ёстой нэг дэмбээдэж өгнө шүү дээ. Дэмбээ гэх сургаар л муу аавын минь нүд нь сэргэж ирэхийг яана. Хавь ойрын холбоо сүлбээтэйгээрээ xоёр хоёроороо талцаж байгаад л "Дэмбээ мэдэх үү, чи?" гэж аялгуулан эхлээд:
Ганган ганцаа
Хоёрын холбоо
Гунан гураваа
Дөгөөтэй дөрөвөө
Талын таваа
Зуравсын зургаа
Долоотой домбоo
Найзын наймаа
Есийн дэгээ
Арвын хангай
гэж хоёр гарынхаа арван хурууг дэмбээний аялгуугаар ээлжлэн гаргаж ирээд наадаж өгнө шүү дээ. Хөдөөний эгч нарын мундаг дэмбээддэгийг яана. Савхан хуруугаа гозолзуулаад л муусайн харчуудыг хожиж өгөхөөр ёстой инээд хүрэм шд.
Гэхдээ зарим нэг нь албаар хожигддог ч байсан юм билүү хэн мэдлээ. Дүрмийг нь нэг их сайн мэдэхгүй, аавын тайлбарласнаар хоёр хүний гаргасан хурууны тоотой аль нэгний нь хэлсэн тоо таарвал нэг оноо авна.
Ийм маягаар оноо авсаар эхэлж 4 оноо авсан нь "Цацлаа" гэж мэдэгдээд бүх хуруугаа тэнийлгээд тав дахь оноо эхэлж авсан нь хождог шиг санаж байна. Хожигдсон нь хул хулаар айраг залгилаад л.
Ёоё яг одоо бол сайн дураараа би хожигдоё би хожигдоё л гэмээр болж байх чинь. Дэмбээ сайн ойлгодoггүй хүнд бол хөндлөнгөөс хархад яаж тоолоод байгаа яаж тэр хуруугаа харалцаад тэрүүхэн хооронд нэмж хасаад юу болоод байгаа нь нэг л сонин санагдаж магадгүй.
Нээрэн дэмбээний аялгуу их сайхан санагддаг. Сонсох бүрт cогтохын дайтай уярмаар, дуулах тусам домгийн идээр уужирдаг шд гээд байхгүй юу. Аялгуу нь чихэнд хоногшчихсоныг хэлхүү дэмбээ сайн мэдэхгүй ч гэсэн охиноо нялх байахд нь хааяадаа бүүвэйлхээрээ амандаа дэмбээ аялаад байдаг байжб илээ. Аавын хажууд нэлээн суусаных ядаж аятайгаа. Охин ч гайхасхийж бүлтийж байгаад л унтчихдаг байж билээ. Бүлтийж гэнээ нэх бүлтэн ч охинтой юм шиг ккк.
Энэ дэмбээ гээч нь айраг шингээх, хараа шалгах, хурдан сэтгэх зэрэгт ашигтай наадам юм гэнэ лээ шүү.
Тэр байтугай наадмын дараа зарим нэг нутагт хөгшид хөвөөд цуглараад тэрүүхэн тэндээ дэмбээний бага наадам хийдэг гэж байгаа. Бүр улс даяар дэмбээний улсын аварга шалгаруулаад байдаг билүү гүй билүү?
Аан нээрэн дэмбээ нь уламжилж ирсэн дэмбэээнээс гадна "хөгшин даглаа" хэмээх нэрээр хуалах (Сүхбаатар кинон дээр гардаг шиг) гэж байдаг. Уузий хаажуу дагланаа дүй яа (зөв бичсэн болов уу?) гэх мэт.
Дэмбээнд нэг тоогоор аялахыг нэг давхар ая, хоёр тоо угсруулан дуудахыг хоёр давхар ая, үүнийг гол төлөв ардын дуугаар аялдаг. Хэрвээ гурван тоог угсруулан хэлэхдээ, гар хуруугаа хэлэх тооныхоо хүчтэй хувь дээр цочмог гарган аялдаг.
Хоёр тал оноо авсанаа нөгөө гарынхаа хурууг даран тооцдог байна. Хэрвээ аль нэг нь онож таавал, “дэмбээ мөндөө” буруу таавал ”дэмбээдээ бишээ хө” гэж толгой сэгсрэн дэмбээддэг юм байна лээ.
Дэмбээнээс гадна бас нэг тоглоом байдаг, цагаан гүү эмээллэнэ билүү, би бас яг сайн санахгүй байна. Бас л нэг дэмбээрхүү нэг нэгэндээ айраг шахаж уулгаад байдаг.
Яагаад цагаан гүү гэж нэрлэсэн юм гэсэн чинь уусан айраг нь амаараа гартал нь шахаж уулгадаг тул ингэж нэрлэсэн гэж нэг нутгийн ах хэлж байхыг санах юм байна. За нэг иймэрхүү, нээх сайхан айраг уумаар санагдчихлаа.
Манай өвөөгийнх тухайн үедээ овоо хэдэн адуутай бас айраг сайтайг ч хэлэхүү. Энэ зун очих юм бол гүүн зэлэн дээр тонгочиж өгнө дөө ёстой. Гарьд магнай дээр гардаг шиг ахаа миний бяр дуусчихлаа гэсэнээ баахан унага тэврээд гүйгээд байдаг шиг л за унагаа биш юмаа гэхэд хурга ишигхэн өргөж барьж бакирчихаад ирэх юм сан.